سایت رسمی عباد الرحمن

تنبیه دوازدهم: استصحاب امور اعتقادی

در تنبه ده و هفت گفیتم که مستصحب باید یا از احکام شرعیه باشد یا از موضوعاتی که دارای حکم شرعی(مثل حیات زید که دارای اثر بلاواسطه باشد یا موضوعات صرفه یعنی موضوعات عرفی که شارع بدون تصرف در آنها، آنها را موضوع حکم شرعی قرار داده مثل تراب و ماء و نماز  و روزه) باشد.

امور اعتقادیه:

1. از اموری هستند که از نظر شرعی، اعتقاد (تسلیم و انقیاد) به آنها مهم است. مثل حالات حساب و محشر و چگونگی عقاب و ثواب: در چنین امور اعتقادی در صورتی که شرائط استصحاب(یقین سابق و شک لاحق وجود داشته باشد چون استصحاب عمومیت دارد هم در موضوع جارری میشود و هم درحکم (بین مفهوم یقین و اعتقاد عموم و خصوص من وجه است مثل اینکه اهل کتاب به پیامبری پیامبر ص یقین داشتند ولی اعتقاد و ایمان نداشتند. و مثل مردم که با شنیدن از یکی دو نفر اعتقاد به مطلبی پیدا میکنند بدون اینکه علم حاصل شود.)

اشکال: شما معتقد هستید که استصحاب از اصول عملیه است پس چگونه آن را در امور اعتقادیه جاری می کنید چون اعتقاد در مقابل عمل قرار داده می شود؟

بله اینکه به استصحاب اصل عملی گفته میشود مراد این است که در نجات مکلف در مقام حیرت در عمل کاربرد دارد که در مقابل امارات است که در صدد حکایت از واقع هستند و عقد القلبی که عمل قلبی است به عنوان فعل اختیاری جوانحی است.

2. از اموری هستند که از نظر شرعی یقین و علم و معرفت به آنها از اهمیت برخوردار است مثل توحید، عدل با توجه به اینکه استصحاب اصل عملی است و نه تنها علم آور نیست و حتی ظن آور هم نییست لذا در صورتی که در موضوعات اینگونه از امور اعتقادیه شک کنیم جای استصحاب نیست. اما در صورتی که نسبت به حکمی از احکام اینگونه امور اعتقادیه شک کنیم چون تنزیل نسبت به حکم جائز است لذا استصحاب جاری است.

اگر در وجود امام زمان تردید پیدا کند جای استصحاب نیست و یقین لازم است. البته با دو تنزل می شود استصحاب جاری کرد:

1. از نظر شرعی علم به آنها معتبر نباشد
2. استصحاب را از اصول عملیه ندانیم بلکه از امارات مفید ظن بدانیم که افاده ظن می کند.

نبوت که مورد استصحاب است دارای یکی از سه احتمال است:

1. مراد این است که انسان به خاطر تلاش های معنوی و ریاضتها به اوج معنویات می رسد بطوریکه صلاحیت و شایستگی طرف وحی قرار گرفتن را پیدا می کند... چنین معنایی از نبوت حکم شرعی نیست تا استصحاب شود و اگر بنا باشد که به عنوان یک موضوع مورد استصحاب واقع شود اولا باید یقین سابق و شک لاحق باشد و حال آنکه کسی که به این مقام نائل شد از این مقام ساقط نمیشود و تردیدی در آن نیست و برفرض که مورد تردید باشد باز هم جای استصحاب نیست زیرا مستصحبی که از موضوعات است باید دارای اثر شرعی مهم باشد و حال آنکه اثر نبوت وجوب تبعیت است که یک اثر عقلی است.
2. نبوت نیز مانند امامت و ولایت و قضاوت یکی از مناصب به حساب می آیند که خداوند برای شخص جعل می کند...در این صورت درست است که یکی از احکام وضعیه خواهد بود و در صورت تردید جای استصحاب است لذا اگر استصحاب را جاری بدانیم چون استصحاب حکمی است همه لوازم مترتب میشود اما جریان استصحاب نیاز به دلیل است و اگر این دلیل از شریعت سابقه استفاده شود دور است چون بقا نبوت و شریعت سابقه متوقف بر خودش است. اما اگر از شریعت لاحقه استفاده شود خلف است
3. احکامی که یک نبی در دین خود دارد... چنین استصحابی در تبیه ششم بحث کردیم و نسبت به بعض احکام پذیرفتیم

غَرض از استصحاب نبوه نبی سابق:

الزام خصم است (فقط می خواهد ما را ملزم کنید به دین آنها بگرویم با اینکه استصحاب را قبول ندارد): برای اینکه بتوان استصحاب جاری کرد اولا باید ارکان استصحاب تمام باشد یعنی یقین سابق نسبت به نبوت و شک در آن. ثانیا دلیل برای استصحاب وجود داشته باشد و ثالثا نبوت دارای اثر شرعی مهم باشد. هیچ کدام از این موارد وجود ندارد. نه شکی وجود دارد و نه دلیلی که منوط به شریعت سابقه نباشد و نه اثر شرعی مهمی (اثر عقلی است).

اقناع نفس (خود یهودی به شک افتاده و می خواهد خود را قانع کند)

وظیفه کتابی در صورت شک در نبی سابق تا زمانی که به یقین نرسیده خواه یقین به بقاء نبوت نبی سابق و خواه یقین به نبوت نبی لاحق  از نظر عقلی وظیفه اش احتیاط و عمل به شریعتین است تا زمانی که احتیاط منجر به اختلال نظام معاش نشود. در صورتی که دیلیل بر تعیین وظیفه نداشته باشد مثل اینکه حکم مستقل عقلی یا بنای عقلا که مورد قبول هر دو شریعت است می تواند وظیفه شخص را در حال تردید تعیین کند.