سایت رسمی عباد الرحمن

نماز اثرات فردی و اجتماعی بسیار مهمی دارد که با فهمیدن این آثار دلیل تکیه خداوند بر این عمل عبادی را خواهیم دانست. 

رسیدن به قرب الهی

این درست نیست که نماز صرفا یک عمل عبادی برای تقرب به خداست و آثار نماز منحصرا فردی است. بلکه این یکی از آثار نماز هست و البته مهترین اثر نماز است زیرا هدفی بالاتر از تقرب به خداوند و رسیدن به کمال تصور نمی شود.

ملکه پرهیز از فحشا و منکر

یکی از مهمترین آثار نماز ،بوجود آوردن ملکه پرهیز از فحشا و منکر است. اگر نماز هیچ فائده ای جز این اثر بازدارندگی از گناه نداشت ،کافی بود. زیرا این بزرگترین اثر اجتماعی است که می توان از یک عمل انتظار داشت. اگر همه مردم نماز خوان باشند ،در جامعه دروغی وجود نخواهد داشت و هیچ کس حق دیگری را ضایع نمی کند. مگر وقتی مردم و مسئولین حق دیگران را ضایع نکنند و دروغ نگویند، مشکلات اقتصادی و فرهنگی و... می ماند؟ 

پس از بین رفتن دزدی ، رشوه گیری ، حق خوری ، حرام خوری ، کلاه برداری ، کم کاری ، خیانت و... همه از آثار اجتماعی نماز است و نیازی نیست که یک به یک آنها را نام ببریم و بوجود آمدن ملکه پرهیز از گناه ،تمام این آثار را در بر دارد.

خداوند در آیه 45 سوره عنکبوت میفرماید:

أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ

نماز را به پا دار. همانا نماز از فحشا و منکر باز می دارد.

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه، چگونگی به وجود آمدن این اثر را چنین بیان می کنند:

اگر انسان مدتى کوتاه بر نماز خود پایدارى کند، و در انجام آن تا حدى نیت صادق داشته باشد، این ادامه در مدت کوتاه به طور مسلم باعث مى شود که ملکه پرهیز از فحشاء و منکر در او پیدا شود، به طورى که اگر فرضا آدمى شخصى را موکل بر خود کند، که دائما ناظر بر احوالش باشد، و او را آن چنان تربیت کند که این ملکه در او پیدا شود و به زیور ادب عبودیت آراسته گردد، قطعا تربیت او مؤثرتر از تربیت نماز نیست، و به بیش از آنچه که نماز او را دستور مى دهد دستور نخواهد داد، و به بیش از آن مقدار که نماز به ریاضت وادارش مى کند وادار نخواهد کرد.

چرا نماز بعضی را از فحشا و منکر باز نمی دارد؟

در اینجا لازم است اشکالى که به آیه شریفه شده، و جوابش را خاطرنشان سازیم، بعضى «۱» بر این آیه اشکال کرده اند که: " این آیه مى فرماید نماز از فحشاء و منکرات نهى مى کند، و حال آنکه ما بسیارى از نمازگزاران را مى بینیم که از ارتکاب گناهان بزرگ پروایى ندارند، چرا نماز آنان از فحشاء و منکرات بازشان نمى دارد؟

علامه این چنین جواب می دهند که نماز اقتضای آن را دارد که انسان را از گناه باز دارد ولی این اثر به شرطی تحقق پیدا می کند که مانعی جلو اثر آن را نگیرد چنان که آتش اقتضای سوزاندن را دارد بشرط آن که رطوبت وجود نداشته باشد و الا مانع اثر آتش می شود. صاحب تفسیر المیزان این مطلب را اینگونه شرح میدهند:

آنچه از سیاق برمى آید این است که: اگر دستور داده اند به اینکه مردم نماز بخوانند، براى این است که نماز آنان را از فسق و فجور بازمى دارد، و این تعلیل مى فهماند که نماز عملى است عبودى، که به جا آوردنش صفتى در روح آدمى پدید مى آورد که آن صفت به اصطلاح معروف، پلیسى است غیبى، و صاحبش را از فحشاء و منکرات بازمى دارد، و در نتیجه جان و دلش را از قذارت گناهان و آلودگى هایى که از اعمال زشت پیدا مى شود، پاک مى نماید. 

پس معلوم مى شود مقصود از نماز رسیدن به آن صفت است، یعنى صفت بازدارى از گناه، چیزى که هست در جواب از آن اشکال مى گوییم: پیدایش این صفت اثر طبیعى نماز هست، و لیکن به نحو اقتضاء، نه به نحو علیت، پس در همه اثر دارد، و لیکن به نحو اقتضاء و اینکه گفتند اثرش تا وقتى است که انسان مشغول نماز است، صحیح نیست، بلکه اثرش در همه احوال است اما به نحو اقتضاء و اینکه گفتند: نهى مستلزم انتهاء نیست و گویا در آیه شریفه فرموده نماز بخوان تا نهى نماز را بشنوى صحیح نیست، بلکه نهى مستلزم انتهاء هست چیزى که هست گفتیم به نحو اقتضاء و اینکه گفتند نماز یاد خدا است و یاد خدا انسان را از فحشاء بازمى دارد باز درست نیست، براى اینکه اشکال بر گناهکارى نمازگزار است، چه یاد خدا باشد و چه نباشد. 

پس حق در جواب همان است که گفتیم بازدارى از گناه اثر طبیعى نماز است، چون نماز توجه خاصى است از بنده به سوى خداى سبحان، لیکن این اثر تنها به مقدار اقتضاء است، نه علیت تامه، تا تخلف نپذیرد، و نمازگزار دیگر نتواند گناه کند، نه، بلکه اثرش به مقدار اقتضاء است، یعنى اگر مانع و یا مزاحمى در بین نباشد اثر خود را مى بخشد، و نمازگزار را از فحشاء بازمى دارد، ولى اگر مانعى و یا مزاحمى جلو اثر آن را گرفت، دیگر اثر نمى کند، و در نتیجه نمازگزار آن کارى که انتظارش را از او ندارند مى کند، خلاصه یاد خدا، و موانعى که از اثر او جلو مى گیرند، مانند دو کفه ترازو هستند، هر وقت کفه یاد خدا چربید، نمازگزار گناه نمى کند، و هر جا کفه آن موانع چربید کفه یاد خدا ضعیف مى شود، و نمازگزار از حقیقت یاد خدا منصرف مى گردد، و گناه را مرتکب مى شود. 

و اگر خواننده عزیز بخواهد این معنا را لمس کند، باید حال بعضى از افراد که نام مسلمان دارند، و در عین حال نماز نمى خوانند، در نظر بگیرد، که اگر رفتار آنها را زیر نظر قرار دهد، مى بیند که به خاطر نخواندن نماز، روزه را هم مى خورد، و حج هم نمى رود و زکات هم نمى دهد، و بالأخره سایر واجبات را هم ترک مى کند، و هیچ فرقى بین پاک و نجس، و حلال و حرام نمى گذارد، و خلاصه در راه زندگى هم چنان پیش مى رود، هر چه پیش آید خوش آید، و هیچ چیزى را در راه خود مانع پیشرفت خود نمى بیند، نه ظلم، نه زنا، نه ربا، نه دروغ، و نه هیچ چیز دیگر. 

آن وقت اگر حال چنین شخصى را با حال کسى مقایسه کنى که نماز مى خواند، و در نمازش به حد اقل آن یعنى آن مقدارى که تکلیف از گردنش ساقط شود اکتفاء مى کند، خواهى دید که او از بسیارى از کارها که بى نماز از آن پروا نداشت پروا دارد، و اگر حال این نمازگزار را با حال کسى مقایسه کنى که در نمازش اهتمام بیشترى دارد، خواهى دید که دومى از گناهان بیشترى پروا دارد، و به همین قیاس هر چه نماز کاملتر باشد، خوددارى از فحشاء و منکرات بیشتر خواهد بود. 

پس نماز انسان را از گناه باز میدارد، منتها هر چه نماز کاملتر باشد این اثر بازدارندگی بیشتر است و هر چه نماز کامل نباشد اثر باز دارندگی آن کمتر است. و همچنین موانع مثل گناه باعث عدم تاثیر بازدارندگی نماز می شوند .

ترجمه المیزان، ج ۱۶، ص: ۲۰۱