سایت رسمی عباد الرحمن

اگر در مسافرت یا غیر مسافرت جهت قبله را نمی دانید یا باید به جهت قبله یقین پیدا کنید یا از طریق دو نفر عادل یا محراب مسجد یا روش های دیگر جهت قبله را به دست بیاورید و اگر هیچ روشی برای پیدا کردن قبله ندارید به چهارجهت نماز بخوانید تا مطمئن باشید که یکی از آنها به طرف قبله بوده است.

این روش های برای پیدا کردن جهت قبله ترتیب (سه مرحله) دارد یعنی تا وقتی که می توانید یقین پیدا کنید نمی شود به گمان عمل کرد و تا وقتی که می توانید گمان به جهت قبله پیدا کنید نمی توانید چهار نماز به چهار جهت بخوانید. پس ما به ترتیب روش های نماز خواندن در زمانی که جهت قبله را نمی دانیم بیان می کنیم:

اگر می شود یقین به جهت قبله پیدا کرد حتما باید تلاش برای پیدا کردن یقین کرد.

یقین حالتی در انسان هست که اصلا احتمال خلاف نمی دهد به خلاف گمان که احتمال اشتباه بودن این احتمال را اگر چه کم می دهد مثلا شخصی قبله نمای خود را بارها امتحان کرده و یقین دارد که این قبله نما قبله را دقیق نشان می دهد و خطا ندارد پس این شخص می تواند به جهتی که قبله نمایش نشان می دهد نماز بخواند. شخص دیگری تازه قبله نما خریده یا گاهی از قبله نمای خود خطا دیده است. این شخص باید ابتدا سعی کند از طریقی یقین پیدا کند مثلا از چند روش استفاده کند تا یقین کند خطایی در کار نیست یا هر روشی که او را به یقین می رساند. اگر راهی برای به یقین رسیدن پیدا نکرد می تواند به قبله نمای خود اعتماد کند اگرچه احتمال خطا هم وجود دارد.

اگر دو نفر عادل جهت قبله را به ما بگویند کافی است

خیلی وقت ها به خانه شخصی رفته ایم و صاحب خانه جهت قبله را برای ما مشخص کرده است ولی باید توجه کرد که جز آیت الله نوری همدانی بقیه فقها شهادت یک نفر انسان عادل را کافی نمی دانند و نمی توان صرفا به گفته صاحب خانه به آن جهت نماز خواند جز اینکه از گفته صاحب خانه برای ما یقین پیدا شود که جهت قبله همان طرف است مثل اینکه او خودش علم نجوم می داند و ابزاری دارد و ما به او آنقدر اعتماد داریم که اصلا احتمال اشتباه او را نمی دهیم.

اما اگر دو نفر عادل مثلا صاحب خانه و پسرش که از آنها گناه کبیره ندیده ایم و اصرار بر گناه صغیره هم ندارند و آنها با نشانه های حسی مثل قبله نما و نرم افزار ها و... قبله را پیدا کرده اند ( نه از روی نشانه های حدثی) می توان به همان جهتی که آنها می گویند نماز خواند. اما اگر یکی از آنها گناه کبیره می کند مثلا دروغ می گوید یا غیبت می کند نمی توان به گفته آنها عمل کرد.

در مسافرت هم همین طور است که اگر مثلا دو نفر از همراهان که عادل هستند و با نشانه های حسی قبلا جهت قبله را پیدا کرده بودند بگویند: جهت قبله این طرف است، می توان به همان طرف نماز خواند. ولی نمی توان به جهتی که شخصی که نمی شناسیم و از عدالت او خبر نداریم مشخص می کند نماز خواند مگر اینکه از گفته او برای ما یقین حاصل شود.

جهت قبله ای که اهل فن مشخص می کنند هم کافی است

اگر کسی از روی قاعده علمی جهت قبله را می شناسد و مورد اطمینان است می توان به همان جهتی که او می گوید نماز خواند. (البته این روش را بعضی از مراجع ذکر نکرده اند)

اگر یقین برایش پیدا نشد و دو نفر عادل یا اهل فن هم پیدا نکرد می تواند به گمانش به جهت قبله عمل کند (مرحله دوم)

نماز خواندن به چهار جهت یا چند جهت، آخرین راه برای کسی که جهت قبله را نمی داند (مرحله سوم)

حکم کسی که جهت قبله را نمی داند در رساله مراجع تقلید

مسأله ۷۸۲ کسی که می‌خواهد نماز بخواند، باید برای پیدا کردن قبله کوشش نماید، تا یقین کند (۱) که قبله کدام طرف است (و می‌تواند به گفته دو شاهد عادل (۲) که از روی نشانه‌های حسی شهادت می‌دهند یا به قول کسی که از روی قاعده علمی قبله را می‌شناسد و محل اطمینان است عمل کند (۳) ) و اگر اینها ممکن نشد باید (۴) به گمانی که از محراب مسجد مسلمانان یا قبرهای آنان (۵) یا از راههای دیگر پیدا می‌شود عمل نماید حتی اگر از گفته فاسق یا کافری که به واسطه قواعد علمی قبله را می‌شناسد گمان به قبله پیدا کند کافی است. 

(۱) (خوئی، زنجانی، تبریزی، سیستانی: ) تا یقین یا چیزی که در حکم یقین است (سیستانی: مثل شهادت دو عادل اگر مستند به حس ّ و مانند آن باشد) پیدا کند.. 

(۲) (نوری: ) یا یک عادل.. 

(۳) (اراکی: ) می‌تواند به گفته دو شاهد عادل عمل کند مگر آن که بداند که از روی نشانه‌های حدسی شهادت می‌دهند.. 

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی، خوئی، سیستانی، تبریزی، زنجانی و صافی نیست ] 

(۴) (خوئی، سیستانی، زنجانی، تبریزی: ) اگر نتواند باید.. 

(گلپایگانی، صافی: ) اگر نتواند یقین پیدا کند باید.. 

(بهجت: ) کسی که می‌خواهد نماز بخواند، می‌تواند به گفته دو شاهد عادل که از روی نشانه‌های حسی شهادت می‌دهند یا به قول کسی که از روی قاعده علمی قبله را می‌شناسد و مورد اطمینان است عمل کند و می‌تواند.. 

(۵) (سیستانی: ) قبرهای مؤمنین.. 

مسائل اختصاصی 

(مکارم: ) مسأله ۷۲۱ (فاضل: ) مسأله ۷۸۳ قبله نماهای معمولی در صورتی که سالم باشد، از وسائل خوب برای شناخت قبله است و گمان حاصل از آن کمتر از راههای دیگر نیست، بلکه غالباً دقیق تر است. 

(فاضل: ) مسأله ۷۸۴ اگر جهت قبله را نمی داند، می‌تواند با مراجعه به محراب مساجد و قبرهای مسلمانان جهت قبله را پیدا کند، امّا اگر با اجتهاد و کوشش خود یا با استفاده از وسایل جدید نظیر قبله نما به جهت دیگری اطمینان و علم پیدا کند، بنا بر احتیاط واجب نمی تواند محراب مساجد و قبرها را ملاک قبله قرار دهد، لکن اگر گمان و ظن ّ غالب پیدا کند که مسلمانان این منطقه در ساختن محراب مساجد و قبرها مسامحه کرده و دقّت کافی نکرده اند باید به آن طرف یا اطرافی نماز بخواند که اطمینان یا ظن ّ قوی به قبله دارد. 

مسأله ۷۸۳ کسی که گمان به قبله دارد، اگر بتواند گمان قویتری پیدا کند نمی تواند به گمان خود عمل نماید (۱)، مثلًا اگر میهمان از گفته صاحب خانه گمان به قبله پیدا کند ولی بتواند از راه دیگر (۲) گمان قویتری پیدا کند نباید به حرف او عمل نماید (۳). 

(۱) (بهجت: ) می‌تواند بنا بر اظهر به گمان خود عمل نماید، ولی اگر مشکل نباشد احتیاط در تحصیل علم و یا گمان قویتر است.. (نوری: ) نمی تواند به گمان ضعیف عمل نماید.. 

(۲) (فاضل: ) مثلًا قبله نما.. 

(۳) (بهجت: ) بنا بر احتیاط گمان قویتر را تحصیل می‌نماید. 

(مکارم: ) مسأله به گفته صاحب منزل یا مسئول یک مسافر خانه و مانند آن در صورتی که فرد بی مبالات نباشد، می‌توان اعتماد کرد. 

احکام جهت قبله برای کسی که جهت قبله را نمی داند

مسأله ۷۸۴ اگر برای پیدا کردن قبله وسیله ای ندارد، یا با این که کوشش کرده گمانش به طرفی نمی رود، چنانچه وقت نماز وسعت دارد باید چهار نماز به چهار طرف بخواند (۱) و اگر به اندازه چهار نماز وقت ندارد، باید به اندازه ای که دارد نماز بخواندمثلا فقط به اندازه یک نماز وقت دارد، باید نماز طرفی که می‌خواهد بخواند (۲). و باید (۳) نمازها را طوری بخواند که یقین کند یکی از آنها رو به قبله بوده (۴) یا اگر از قبله کج بوده، به طرف دست راست و دست چپ قبله نرسیده است. 

(۱) (خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی: ) نماز خواندن به یک طرف (زنجانی: که احتمال می‌دهد قبله است) کافی است و احتیاط مستحب آن است که چنانچه وقت نماز وسعت دارد، چهار نماز به چهار طرف بخواند. [پایان مسأله ] (بهجت: ) باید از روی احتیاط چهار نماز به چهار طرف بخواند اگر چه بعید نیست فقط یک نماز به یکی از چهار طرف که بخواند کافی باشد و سه نماز دیگر مستحب ّ و از روی احتیاط باشد.. 

(۲) (گلپایگانی، صافی: ) و بعد از وقت با علم به قبله بنا بر احتیاط لازم نماز را قضا کند.. 

(۳) (بهجت: ) در مواردی که نماز متعدد می‌خواند باید.. 

(۴) (فاضل: ) بقیه مسأله ذکر نشده. 

(مکارم: ) مسأله هر گاه راهی برای پیدا کردن قبله وجود نداشته باشد و قبله در میان چهار سمت مختلف مردّد شود یک نماز به یک طرف کافی است، ولی احتیاط مستحب ّ آن است که چهار نماز به چهار طرف بخواند و هر گاه در سه طرف یا دو طرف احتمال وجود قبله را می‌دهد فقط به سمت آنها نماز بخواند. 

مسأله ۷۸۵ اگر یقین یا گمان کند که قبله در یکی از دو طرف است، باید به هر دو طرف نماز بخواند (۱) ولی احتیاط مستحب آن است که در صورت گمان، به چهار طرف نماز بخواند. 

(۱) (خوئی، بهجت، سیستانی: ) بقیه مسأله ذکر نشده. (تبریزی: ) بنا بر احتیاط. 

(زنجانی: ) به هر یک از آنها نماز بخواند، کافی است و احتیاط مستحب آن است که به هر دو طرف نماز بخواند. (مکارم: ) رجوع کنید به ذیل مسأله ۷۸۴. 

مسأله ۷۸۶ کسی که باید (۱) به چند طرف نماز بخواند، اگر بخواهد نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را بخواند بهتر آن است که نماز اول را به هر چند طرف که واجب است بخواند، بعد نماز دوم را شروع کند. (۲) 

(۱) (بهجت: ) کسی که می‌خواهد.. 

(۲) (بهجت: ) می‌تواند بنا بر أظهر نماز ظهر را به یک طرف بخواند بعد نماز عصر را به همان طرف بخواند و بعد همین طور به طرفهای دیگر و لازم نیست ظهر را به چهار طرف بخواند و بعد شروع در نماز عصر کند. (مکارم: ) بهتر آن است نماز اول را به چند طرف تمام کند بعد نماز دوم را شروع نماید. 

(خوئی، سیستانی، تبریزی، زنجانی: ) مسأله کسی که بخواهد به چند طرف نماز بخواند، اگر بخواهد دو نماز بخواند که مثل نماز ظهر و عصر باید یکی بعد از دیگری خوانده شود احتیاط مستحب ّ آن است که نماز اوّل را به آن چند طرف بخواند بعد نماز دوّم را شروع کند. 

(گلپایگانی، صافی: ) کسی که باید.. 

(گلپایگانی، صافی: ) می‌تواند نماز اوّل را به آن چند طرف که واجب است بخواند، بعد نماز دوّم را شروع کند و می‌تواند هر دو را پشت سر هم یک طرف به جا آورد و بعد به طرف دیگر شروع کند. 

مسأله ۷۸۷ کسی که یقین به قبله ندارد، اگر بخواهد غیر از نماز کاری کند که باید رو به قبله انجام داد، مثلًا بخواهد سر حیوانی را ببرد، باید به گمان عمل نماید و اگر گمان ممکن نیست به هر طرف که انجام دهد صحیح است. (زنجانی: ) مسأله اگر بخواهد غیر از نماز کاری کند که باید رو به قبله انجام دهد، مثلًا بخواهد سر حیوانی را ببُرد، در صورت امکان باید این کار را تأخیر بیاندازد و با یقین یا چیزی که در حکم یقین است، آن را رو به قبله انجام دهد، و اگر امکان نداشته باشد، مثلًا حیوان در معرض تلف قرار داشته باشد باید به گمان خود عمل نماید و اگر گمان ممکن نیست، به هر طرف که احتمال بدهد رو به قبله است صحیح است. 

(مکارم: ) مسأله سر بریدن حیوانات نیز باید رو به قبله باشد و هر گاه قبله را پیدا نکند، باید به گمان خود عمل نماید و اگر تحصیل گمان ممکن نیست و نیاز به سر بریدن حیوان دارد به هر طرف که انجام دهد صحیح است و در مورد دفن مسلمان که باید رو به قبله باشد نیز به همین ترتیب باید عمل کرد. 

مسائل اختصاصی 

(بهجت: ) مسأله ۶۵۹ اگر در بین نماز فهمید که از قبله منحرف است پس اگر انحراف در بین طرف راست و چپ او بوده و قبله در جهت پشت قرار نگرفته باشد به طرف قبله متوجه می‌شود و بقیه نمازش را می‌خواند و صحیح است ولی اگر پشت به قبله بوده و یا کاملًا به طرف راست یا چپ بوده نماز را قطع می‌کند و دوباره رو به قبله نماز می‌خواند. 

(فاضل: ) مسأله ۷۸۹ اگر ظن ّ به قبله پیدا کرد ولی در اثناء نماز ظن ّ به جهت دیگری پیدا کرد باید باقی مانده نماز را در جهت دوّم بخواند امّا اگر آن مقداری که خوانده است به طرف راست یا چپ یا پشت به قبله بوده است در این صورت بنا بر احتیاط واجب نماز را دوباره طبق گمان جدید اعاده کند. 

(فاضل: ) مسأله ۷۹۰ اگر بدون این که تحقیق کند از روی غفلت یا سهل انگاری به نماز ایستاد، چنانچه بعد از نماز بفهمد جهت قبله درست بوده و در خواندن نماز هم قصد قربت داشته باشد نمازش صحیح است امّا اگر بعد از نماز بفهمد که جهت قبله درست نبوده نمازش باطل است و باید اعاده کند البته قبله اعم است از سمت قبله و تا ده درجه به چپ یا راست. 

(فاضل: ) مسأله ۷۹۱ اگر گوسفند یا شتری را عمداً بر خلاف جهت قبله سر ببرد یا نحر کند خوردن گوشت آن گوسفند و شتر حرام است ؛ امّا اگر جهت قبله را نمی داند یا جهت قبله را فراموش کرده و یا جاهل و متعذّر باشد چنانچه بر خلاف جهت قبله سر بریده باشد خوردن گوشت آن حلال است.

[توضیح المسایل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید - جلد۱،صفحه۴۳۰]